Każde zwierzę jest ściśle związane ze środowiskiem, które zapewnia mu wszystko, co jest do życia potrzebne. Góry Stołowe pokrywają przede wszystkim lasy, jednak zbiorowiska skalne, łąki, polany, strumienie, torfowiska tworzą przestrzeń do egzystencji wielu gatunków zwierząt, w tym niektórych unikatowych na skalę Polski.
Bezkręgowce
Specyfiką terenu jest duża ilość zróżnicowanych środowisk skalnych. Skały, a szczególnie ich głębokie szczeliny, oferują wyjątkowe siedliska, głównie dla bezkręgowców. Obecność rzadkich przedstawicieli tej grupy zwierząt decyduje o wyjątkowości fauny Gór Stołowych nawet na tle Sudetów. Mało zmienny mikroklimat głębokich, zacienionych szczelin o wysokiej wilgotności i niskich temperaturach stwarza, pomimo niewielkiej wysokości gór, odpowiednie warunki do życia alpejskich, wysokogórskich i nawet arktycznych gatunków zwierząt bezkręgowych. W omawianych środowiskach piaskowców Błędnych Skał i Szczelińca występuje duża i stabilna populacja pająka Bathyphantes eumenis. Jest to jedyne w Polsce i najbardziej na południe wysunięte, izolowane stanowisko tego pająka. Faunę alpejskich pająków reprezentuje bardzo rzadki Rhaebothorax morulus, którego występowanie oprócz Gór Stołowych stwierdzono tylko w Tatrach. Wyjątkowość mikrosiedlisk piaskowcowych szczelin Gór Stołowych potwierdza występowanie jaskiniowych, alpejskich i wysokogórskich gatunków owadów bezskrzydłych - skoczogonków. Dotychczas opisane bezkręgowce są reliktami ostatniego zlodowacenia. Pozostałe zwierzęta bezkręgowe nie są już tak wyjątkowe. W Parku spotkać można żyjący w źródliskach niektórych potoków alpejski gatunek wirka - wypławek alpejski. Bogato reprezentowane na licznych łąkach i polanach są motyle. Wśród nich nierzadko spotkać można chronionego pazia królowej, z rusałek pospolity jest pawik, żałobnik i pokrzywnik, rzadziej występuje admirał i mieniak tęczowiec. Z innych ciekawszych motyli uwagę zwracają zawisaki: zawisak tawulec, fruczak gołąbek, nastrosz lipowiec oraz należąca do lotnic zamieszkująca stare lasy bukowe lotnica zyska. Faunę chrząszczy wyróżnia występowanie dużej liczby chronionych biegaczy. W Górach Stołowych stwierdzono ich dotychczas 14 gatunków w tym bardziej okazałe: biegacz wręgaty, biegacz skórzasty, biegacz zielonozłoty czy biegacz fioletowy.
Ryby
Wody Gór Stołowych zasilają zlewiska dwóch mórz. Tutaj rozpoczynają swój bieg potoki: Pasterski Potok, Czermnica, Darnkowski Potok, które płyną do Morza Północnego, zaś Pośna, Cedron, Kamienny Potok, Czerwona Woda do Morza Bałtyckiego. Łącznie z obszaru parku wypływa około 25 cieków, z których tylko jedenaście jest zasiedlonych na stałe przez ryby. Różnorodność gatunkowa ichtiofauny jest bardzo mała, w Górach Stołowych występuje 8 gatunków, w tym 3 gatunki objęte ochroną gatunkową: pstrąg potokowy (Salmo truta), głowacz białopłetwy (Cottus gobio) i głowacz pregopłetwy (Cottus poecilopus). Występuje również jeden przedstawiciel smoczkoustych minog strumieniowy (Lampetra planeri).
Płazy
Z występujących w Polsce 18 gatunków płazów w Górach Stołowych żyje 8. Najpopularniejszymi są ropucha szara i żaba trawna. Nierzadko można spotkać salamandrę plamistą, traszkę zwyczajną i traszkę górską. Najrzadszymi i zagrożonymi wyginięciem na terenie Gór Stołowych są ropucha zielona, żaba wodna i traszka grzebieniasta.
Ropucha szara jest największym europejskim płazem bezogonowym, występującym bardzo licznie na łąkach, w wilgotnych lasach liściastych i mieszanych Gór Stołowych. Pospolitym gatunkiem, w Górach Stołowych jest żaba trawna. Znane są miejsca rozrodcze tego gatunku, gdzie wiosną gromadzi się kilkanaście tysięcy osobników po wyczerpującej, szczególnie dla samic, wędrówce z miejsc hibernacji. W trakcie migracji samica często musi dźwigać na swoim grzbiecie samca, nawet przez kilka kilometrów. Największym spośród płazów obecnym na tym obszarze jest pięknie, kontrastowo ubarwiona salamandra plamista. Samice tego gatunku mogą dorastać do 25 cm. Charakterystyczne ubarwienie ciała (czarne w żółte plamy) ma znaczenie odstraszające. Salamandra jest płazem wybitnie lądowym, prowadzi nocny tryb życia. Jednak obfite deszcze i wysoka temperatura uaktywniają te płazy także w dzień, dlatego nie należy rezygnować z wędrówek po Górach Stołowych w dżdżyste dni, które mogą nam ułatwić spotkanie z tym uroczym i niepłochliwym płazem. Najpopularniejszym płazem ogoniastym Gór Stołowych jest dorastająca do 11 cm długości traszka zwyczajna. U osobników w okresie godowym występuje wyraźny dymorfizm płciowy: samce odznaczają się wysokim grzebieniem godowym nad nasadą ogona, ciemnobrązowym ubarwieniem grzbietu oraz karminoczerwonym brzuchem, pokrytym dużymi czarnymi plamami; u samic grzebień jest niski, barwa grzbietu gliniasto- brązowa a brzucha kremowo- żółta. Jest płazem najwcześniej rozpoczynającym gody. Samica składa jaja pojedynczo, każde charakterystycznie zawijając w liść rośliny wodnej. W okresie lata traszki spotkamy w wilgotnych i zacienionych miejscach zawsze jednak w pobliżu zbiornika wodnego, w którym przechodziły swój rozwój larwalny. W suche dni aktywne są głównie w nocy, natomiast obfite deszcze uaktywniają je także w dzień. Przestraszone traszki mogą zastosować defensywną broń, jaką jest wydzielina z gruczołów skórnych o gorzko piekącym smaku i silnym, nieprzyjemnym zapachu stęchlizny. W przeciwieństwie do żab są one bardzo żarłoczne w okresie godowym od marca do lipca. Tylko wspomniana wcześniej salamandra plamista i traszka górska są typowymi górskimi gatunkami płazów na terenie Gór Stołowych.
Ropucha szara jest największym europejskim płazem bezogonowym, występującym bardzo licznie na łąkach, w wilgotnych lasach liściastych i mieszanych Gór Stołowych. Pospolitym gatunkiem, w Górach Stołowych jest żaba trawna. Znane są miejsca rozrodcze tego gatunku, gdzie wiosną gromadzi się kilkanaście tysięcy osobników po wyczerpującej, szczególnie dla samic, wędrówce z miejsc hibernacji. W trakcie migracji samica często musi dźwigać na swoim grzbiecie samca, nawet przez kilka kilometrów. Największym spośród płazów obecnym na tym obszarze jest pięknie, kontrastowo ubarwiona salamandra plamista. Samice tego gatunku mogą dorastać do 25 cm. Charakterystyczne ubarwienie ciała (czarne w żółte plamy) ma znaczenie odstraszające. Salamandra jest płazem wybitnie lądowym, prowadzi nocny tryb życia. Jednak obfite deszcze i wysoka temperatura uaktywniają te płazy także w dzień, dlatego nie należy rezygnować z wędrówek po Górach Stołowych w dżdżyste dni, które mogą nam ułatwić spotkanie z tym uroczym i niepłochliwym płazem. Najpopularniejszym płazem ogoniastym Gór Stołowych jest dorastająca do 11 cm długości traszka zwyczajna. U osobników w okresie godowym występuje wyraźny dymorfizm płciowy: samce odznaczają się wysokim grzebieniem godowym nad nasadą ogona, ciemnobrązowym ubarwieniem grzbietu oraz karminoczerwonym brzuchem, pokrytym dużymi czarnymi plamami; u samic grzebień jest niski, barwa grzbietu gliniasto- brązowa a brzucha kremowo- żółta. Jest płazem najwcześniej rozpoczynającym gody. Samica składa jaja pojedynczo, każde charakterystycznie zawijając w liść rośliny wodnej. W okresie lata traszki spotkamy w wilgotnych i zacienionych miejscach zawsze jednak w pobliżu zbiornika wodnego, w którym przechodziły swój rozwój larwalny. W suche dni aktywne są głównie w nocy, natomiast obfite deszcze uaktywniają je także w dzień. Przestraszone traszki mogą zastosować defensywną broń, jaką jest wydzielina z gruczołów skórnych o gorzko piekącym smaku i silnym, nieprzyjemnym zapachu stęchlizny. W przeciwieństwie do żab są one bardzo żarłoczne w okresie godowym od marca do lipca. Tylko wspomniana wcześniej salamandra plamista i traszka górska są typowymi górskimi gatunkami płazów na terenie Gór Stołowych.
Gady
Park Narodowy Gór Stołowych zamieszkuje pięć najpospolitszych gatunków gadów z ośmiu występujących w Polsce. Ponieważ gady są zwierzętami zmiennocieplnymi, ich aktywność zależy od temperatury otoczenia i podłoża. Na terenie Gór Stołowych występują dwa gatunki jaszczurek: zwinka i żyworodna. Obie formy charakteryzują się łamliwymi ogonami, które odrzucają w obliczu zagrożenia. Taki wijący się ogon odciąga uwagę drapieżnika od ofiary. Zwinkę można odróżnić po tym, że środkiem jej grzbietu biegnie pas ciemnych plamek kontrastujący z równolegle biegnącymi jaśniejszymi pasami. U żyworódki wierzch ciała jest jaśniejszy, a jeśli występuje pas, nie składają się na niego plamki. Tym niemniej, zwłaszcza u zwinki, występuje znaczna zmienność ubarwienia i deseni. W okresie godów od kwietnia do czerwca samce jaszczurki zwinki przyjmują trawiastozielone ubarwienie, głównie na bokach ciała, zaś barwy godowe samców żyworódki pojawiają się na stronie spodniej. Istotna różnica ujęta w nazwie gatunkowej polega na tym, że żyworódka jest jajożyworodna, tzn. że młode lęgną się tuż przed opuszczeniem ciała samicy. Rzadziej spotykany na terenie Gór Stołowych padalec zwyczajny jest beznogą jaszczurką, osiągającą wyjątkowo do 50 cm długości (zwykle 20 - 30). Jego ciało jest dość sztywne, dlatego nie wije się tak sprawnie jak węże, za to doskonale "wbija" się w runo czy glebę. Podobnie jak jaszczurki, w razie zagrożenia jest w stanie odrzucić ogon. Prowadzi nocny oraz zmierzchowy tryb życia. Na obszarze Gór Stołowych spotkać można także zaskrońce osiągające długość do 1,5 m. Można je łatwo rozpoznać po charakterystycznych żółtopomarańczowych plamach za skroniami. Życie zaskrońca związane jest w dużej mierze z wodą, gdzie zdobywa pożywienie głównie w postaci płazów. Nie jest jadowity, ale w momencie zagrożenia może wystrzyknąć cuchnącą woń z gruczołów kloakalnych. Żmiję zygzakowatą na terenie Parku Narodowego Gór Stołowych spotkać można dość często z racji optymalnych warunków, jakie dostarczają jej nagrzewające się skały piaskowcowe z licznymi wnękami i szczelinami, gdzie się chroni. Poluje o zmierzchu i w nocy. W dzień wygrzewa się na duktach leśnych czy łąkach. Zwykle jednak ucieka jako pierwsza przed nadchodzącym człowiekiem i nigdy nie atakuje, jeśli nie podejdziemy zbyt blisko. Ukąszenie żmii nie stanowi zwykle dla dorosłego człowieka zagrożenia. Żmije zygzakowatą poznać można łatwo po charakterystycznym, ciemnym zygzaku biegnącym wzdłuż grzbietu (wstęga Kaina), widocznym nawet u świeżo wyklutych młodych.. Okres godowy rozpoczyna tu zaraz po przebudzeniu w maju.
Ptaki
Na terenie Gór Stołowych stwierdzono występowanie 95 gatunków ptaków, w tym 89 gatunków objętych ochroną gatunkową. Na skład gatunkowy ptaków w Górach Stołowych wpływa m.in. duża lesistość, dominująca rola świerka, niesprzyjający (szczególnie zimą) klimat, a także prawie zupełny brak zbiorników wodnych. Ze względu na trudne warunki klimatyczne zimą tylko niektóre ptaki odwiedzają w tym czasie teren Parku, a już całkiem nieliczne przebywają w nim na stałe. Jednym z gatunków przebywających tu zimą jest jarząbek, najbardziej skryty kurak leśny. Za biotop obiera sobie starsze lasy mieszane i bory wzbogacone licznymi wykrotami, krzewami, stertami gałęzi, leżącymi pniami itp. W okresie zimowym, nawet wewnątrz ośnieżonych borów, spotkać możemy mieszane stadka żerujących sikor, którym towarzyszyć mogą gatunki ptaków z innych rodzin. Takie wspólne żerowanie różnych gatunków przynosi znaczne korzyści. Ptaki nie wchodzą sobie w drogę, gdyż okupują inne nisze: np. najmniejsze ptaki europejskie - mysikróliki, gimnastykują się na najcieńszych gałązkach, a pełzacze czepiając się pazurkami, sprawnie wspinają się po pniu. Zyskiem ze wspólnego żerowania jest wzmożone czuwanie stada, a przez to skuteczniejsza ochrona przed zagrożeniem. Pospolitym ptakiem na terenie Parku jest sójka, która w zimie również skupia się w stada, ale dla odmiany - jednogatunkowe. Podobna do niej orzechówka przebywa również przez cały rok na tym terenie. Orzechówka w przeciwieństwie do sójki jest mało płochliwa i daje się podejść na kilka kroków. Jest to spowodowane tym, że głównym areałem jej występowania jest tajga, gdzie stosunkowo niedawno zetknęła się z człowiekiem, do którego nie zdążyła nabrać odpowiedniego respektu. Sóweczka, włochatka i krzyżodziób są kolejnym tego przykładem. Sóweczka, najmniejsza europejska sowa o krótkich skrzydłach i długim ogonie, a więc typowo krogulczych proporcjach, prowadzi dzienny tryb życia. Szczególnie trudno jej przetrwać w zimie, kiedy dni są krótkie. Dlatego też w tym czasie poluje niemal bez przerwy, nadmiar pożywienia gromadząc w dziuplach i budkach lęgowych. Sóweczka żywi się przeważnie małymi ptakami, polując z zasadzki głównie na zięby, sikory, mysikróliki, ale również na drobne ssaki czy jaszczurki.
Wiosną góry ożywają wzbogacane o przybyszów z południa i nizin. Dziuple po dzięciole czarnym na zmianę z nim samym i włochatką zajmuje siniak. Jest to jedyny gołąb krajowy gniazdujący w dziuplach. W Parku Narodowym Gór Stołowych lęgnie się w lasach bukowych i mieszanych, np. w Dolinie Pośny. Enklawy lasów bukowych pozostałe często po pierwotnych, naturalnych buczynach dolnoreglowych to preferowane miejsca lęgowe również paru innych gatunków. Dzięcioł zielonosiwy to typowy gatunek Sudetów. Wczesną wiosną, jeszcze przed stopnieniem śniegu samce bębnią i nawołują donośnym, chichoczącym gwizdem. Łatwo jest go naśladować a w konsekwencji zwabić ptaka na niewielką odległość. W lesie bukowym spotkać możemy także muchołówkę małą i żałobną, które na gniazda obierają spróchniałe dziuple i półdziuple. Buczyny rozbrzmiewają wiosną również śpiewem świstunki. Gniazdo świstunki przypomina zamkniętą kulę z bocznym wejściem. Podobne gniazda budują inne gatunki z tego samego rodzaju: piecuszek i pierwiosnek, również występujące w Parku. Gniazda najczęściej umieszczają na ziemi i bardzo dobrze ukrywają wśród otaczającej roślinności. Ptaki bywają czasami tak zaaferowane karmieniem piskląt, że pozwalają się zbliżyć obserwatorowi na parę kroków nie przerywając tej czynności. Lasy liściaste preferuje również trzmielojad - rzadszy krewniak pospolitego myszołowa. Można go odróżnić od myszołowa zwyczajnego między innymi po dłuższym ogonie z regularnymi, ciemnymi pasami i wąskiej głowie, przypominającej głowę kukułki.
Będące w przewadze bory świerkowe Parku w okresie wiosenno - letnim rzadko zamieszkują gatunki związane wyłącznie z tym środowiskiem. Do wyjątków należy m. in. krzyżodziób. Spotyka się go na tym terenie, w dużych ilościach, zwłaszcza w latach szczególnej obfitości nasion świerka. Dziób krzyżodzioba wyróżnia się tym, że górna i dolna szczęka krzyżują się. Dzięki temu może z łatwością pozyskiwać z szyszek bogate w białko nasiona. W młodszych lasach świerkowych można na terenie Parku napotkać gniazdo krogulca. Jest ono na tyle skąpe, że widać wystający z niego ogon wysiadującej samicy. Paszkot jest na obszarze Parku największym i najliczniejszym drozdem obok śpiewaka. Pokarmu poszukuje na ziemi. Jadąc Drogą Stu Zakrętów po opadach deszczu, można zobaczyć zrywające się z jezdni paszkoty, które poszukują dżdżownic wychodzących na asfalt. Czyż niemal całe życie spędza wysoko w koronach drzew szpilkowych, gdzie tokuje, żeruje i buduje gniazda. Gil, uważany powszechnie za gatunek odwiedzający Polskę tylko zimą, również preferuje lasy iglaste. Często można usłyszeć gwizdy pary ptaków utrzymujących ciągły kontakt ze sobą. Pokrzywnica do niedawna należała do nielicznych ptaków lęgowych. Obecnie, podczas wędrówek przez lasy świerkowe, nierzadko można usłyszeć i zobaczyć tego ptaka śpiewającego na czubku drzewa. Kilka gatunków ptaków gniazdujących na terenie Parku wykazuje dużą plastyczność, jeśli chodzi o środowisko i miejsca gniazdowe. Do takich ptaków należy zięba i sosnówka. Są one zarazem najpospolitszymi gatunkami ptaków w Górach Stołowych. Ta ostatnia potrafi za miejsca lęgowe obrać sobie np. norkę u podstawy korzenia czy szparę w murze. To właśnie jej gniazda najczęściej znajdujemy w budkach lęgowych zawieszonych w Parku. Zięba z kolei gniazduje chętnie wysoko w koronach świerków, gdzie pozostaje poza zasięgiem większości drapieżnych ssaków. Jest to tak liczny gatunek, że z jednego miejsca możemy w sezonie usłyszeć jednocześnie wiele śpiewających samców. W okresie obfitości nasion świerka można na tym obszarze obserwować ogromne stada zięb żerujące na dnie lasu. Warto też wspomnieć o rudziku i strzyżyku, ptakach gniazdujących nisko nad ziemią i żerujących zwykle na dnie lasu. Strzyżyk zazwyczaj zakłada gniazdo w korzeniach wykrotów. Często podryguje zadartym w górę ogonkiem, zwłaszcza w momentach zaniepokojenia. Jeden z mniejszych sokołów - kobuz, gniazduje w Parku w liczbie kilku par. Nie buduje gniazda samodzielnie, a korzysta ze starych gniazd innych gatunków ptaków, np. wron. Sokół ten często uwija się w powietrzu w pogoni za jaskółkami, skowronkami, świergotkami czy nawet jerzykami, ale wiele jego ataków kończy się niepowodzeniem.
Warto też poszukać ptaków wzdłuż strumieni. Są to miejsca, gdzie spotkać możemy charakterystyczne dla potoków górskich ptaki: pluszcza i pliszkę górską. Pluszcz szczególnie silnie uzależniony jest od czystych i bystrych strumieni, gdzie zdobywa pokarm dosłownie chodząc pod wodą. Pliszka górska, również związana z potokami, potrafi się czasem bez nich obyć; część par lęgowych w Parku zamieszkuje bowiem osady ludzkie. Zdarza się, że pliszki górskie trzymają się rozległych zrębów, ale koniecznym warunkiem jest dla niej zawsze obecność wody, choćby w postaci niewielkich oczek. Podmokłe tereny odwiedza bocian czarny, głównie w poszukiwaniu małych ryb i płazów. Nie jest to już obecnie gatunek zagrożony i spotkanie z nim nie należy do rzadkości również na tym terenie. Jest znacznie mniej płochliwy niż dawniej i zdarza się, że buduje gniazdo nawet w obecności nieukrytego człowieka. Wilgotne środowiska różnych typów zamieszkuje również słonka. Jest to jedyny ptak z rodziny siewkowych, który gniazduje w Górach Stołowych, gdzie znajduje doskonałe warunki do bytowania. Krzyżówka, najpospolitsza w kraju kaczka, upodobała sobie cieki wodne i torfowiska, gdzie zakłada gniazda i wodzi pisklęta nawet wewnątrz borów.
Warto wybrać się również na łąki, gdzie bez trudu spotkać można skowronka, świergotka łąkowego czy pokląskwę o pięknie kontrastującym upierzeniu. Z traw, zwłaszcza wieczorami i w nocy, dobiega donośne pit pilit przepiórki. Derkacz wydaje terkoczące, suche dźwięki, zaś śpiew małego świerszczaka należącego do wróblowców, równie monotonny, przypomina głos świerszcza. Trudno jest wypatrzyć te trzy ostatnie gatunki ptaków, gdyż kryją się w trawie i rzadko decydują się użyć skrzydeł, nawet podczas ucieczki. Bliżej krzewów wśród łąk, ale również młodników, zrębów i innych otwartych przestrzeni trzyma się gąsiorek.
Interesującym środowiskiem i wyjątkowym w skali Polski, są skały piaskowcowe. Przyciągają one również ptasich lokatorów. Pod nawisem skalnym, na dobrze krytych półkach składa jaja puchacz. Ta ogromna sowa wykazuje na terenie Parku rekordowe zagęszczenie w skali kraju. Jego głębokie i słyszalne z kilku kilometrów "uhu" usłyszeć można praktycznie przez cały rok. Menu puchacza jest bardzo urozmaicone. W jego skład wchodzą gryzonie ze szczurami i karczownikami włącznie, większe ptaki w tym również drapieżne i mniejsze sowy, popielice, żaby itp. Potrafi również poradzić sobie z lisem, kotem, sokołem wędrownym a nawet... jeżem, czego nie potrafi żaden ptak europejski. W ścisły związek z piaskowcami weszła tu również pustułka. Ten niewielki sokół znajduje bezpieczne schronienie dla swoich lęgów w niszach skalnych stromych ścian piaskowcowych, zaś na drobne ssaki poluje na okolicznych łąkach. Znacznie większy sokół wędrowny również chętnie trzyma się skał, gdzie zakłada gniazda w ciasnych szczelinach. Ostatnie pary gnieździły się na terenie Gór Stołowych jeszcze w wieku XIX. Spotkania z nimi są tu obecnie coraz częstsze, a to głównie z powodu reintrodukcji po stronie czeskiej. Jak na razie obserwuje się wiosną tylko tokujące pary bez gniazd, ale jest duża szansa, że zagnieżdżą się tu w najbliższej przyszłości. Również wszystkie pary kruków mające terytoria na tym terenie budują gniazda w otoczeniu skał. Jeszcze w początkach XX wieku na Śląsku kruk należał do rzadkich ptaków ze względu na prześladowania i odstrzał. W Góry Stołowe powrócił dopiero w latach 80-tych. Obecnie, dzięki ochronie, jego krakanie usłyszeć można praktycznie w całym Parku. Między skałami gniazda buduje też kopciuszek i pleszka, blisko ze sobą spokrewnione drozdy o ciemnym upierzeniu. Tego pierwszego oglądać możemy dużo częściej, gdy przysiaduje na wierzchołkach skał podrygując w charakterystycznym przysiadzie ceglastym ogonem. W skałach spotyka się również gołębie domowe, które łudząco przypominają dziki gatunek gołębia skalnego z Europy południowej, oraz znacznie rzadziej lęgowe sosnówki, strzyżyki i kowaliki.
Jeszcze inną grupę ptaków spotykanych na tym terenie stanowią gatunki zalatujące tu wyłącznie w okresie migracji bądź koczowania. Do nich należą czapla siwa, gęsi, błotniaki, mewy, myszołów włochaty, drzemlik, dudek, droździk, białorzytka, jemiołuszka, jer i inne.
Szczególną ochroną objęte są na terenie Parku Narodowego Gór Stołowych bocian czarny, puchacz i sóweczka. Zgodnie z ustawą, a w przypadku sóweczki na podstawie zarządzenia wewnętrznego Dyrektora Parku, wokół ich miejsc rozrodu tworzone są strefy ochronne, gdzie nie przeprowadza się żadnych zabiegów leśnych. Zakazane jest również przebywanie w takich miejscach. Puchacza, włochatkę, sóweczkę oraz regularnie obserwowaną w sezonie lęgowym czeczotkę, ujęto w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt jako rzadkie. Liczebność derkacza w Europie zachodniej szybko maleje w związku z kurczeniem się obszaru odpowiednich do lęgów środowisk, w związku z tym został on zaliczony do gatunków zagrożonych wyginięciem w skali Europy. Podobny status wg kryteriów europejskich ma występująca tu przepiórka. Puchacz, słonka i dzięcioł zielonosiwy, a także zimorodek oraz krętogłów, które również zamieszkują Góry Stołowe, należą do ptaków, które w skali Europy silnie zmniejszają swoją liczebność. Niestety cietrzew i głuszec, do niedawna ptaki również obecne w tej części Sudetów, wycofały się z obszaru Gór Stołowych w latach 80-tych.
Wiosną góry ożywają wzbogacane o przybyszów z południa i nizin. Dziuple po dzięciole czarnym na zmianę z nim samym i włochatką zajmuje siniak. Jest to jedyny gołąb krajowy gniazdujący w dziuplach. W Parku Narodowym Gór Stołowych lęgnie się w lasach bukowych i mieszanych, np. w Dolinie Pośny. Enklawy lasów bukowych pozostałe często po pierwotnych, naturalnych buczynach dolnoreglowych to preferowane miejsca lęgowe również paru innych gatunków. Dzięcioł zielonosiwy to typowy gatunek Sudetów. Wczesną wiosną, jeszcze przed stopnieniem śniegu samce bębnią i nawołują donośnym, chichoczącym gwizdem. Łatwo jest go naśladować a w konsekwencji zwabić ptaka na niewielką odległość. W lesie bukowym spotkać możemy także muchołówkę małą i żałobną, które na gniazda obierają spróchniałe dziuple i półdziuple. Buczyny rozbrzmiewają wiosną również śpiewem świstunki. Gniazdo świstunki przypomina zamkniętą kulę z bocznym wejściem. Podobne gniazda budują inne gatunki z tego samego rodzaju: piecuszek i pierwiosnek, również występujące w Parku. Gniazda najczęściej umieszczają na ziemi i bardzo dobrze ukrywają wśród otaczającej roślinności. Ptaki bywają czasami tak zaaferowane karmieniem piskląt, że pozwalają się zbliżyć obserwatorowi na parę kroków nie przerywając tej czynności. Lasy liściaste preferuje również trzmielojad - rzadszy krewniak pospolitego myszołowa. Można go odróżnić od myszołowa zwyczajnego między innymi po dłuższym ogonie z regularnymi, ciemnymi pasami i wąskiej głowie, przypominającej głowę kukułki.
Będące w przewadze bory świerkowe Parku w okresie wiosenno - letnim rzadko zamieszkują gatunki związane wyłącznie z tym środowiskiem. Do wyjątków należy m. in. krzyżodziób. Spotyka się go na tym terenie, w dużych ilościach, zwłaszcza w latach szczególnej obfitości nasion świerka. Dziób krzyżodzioba wyróżnia się tym, że górna i dolna szczęka krzyżują się. Dzięki temu może z łatwością pozyskiwać z szyszek bogate w białko nasiona. W młodszych lasach świerkowych można na terenie Parku napotkać gniazdo krogulca. Jest ono na tyle skąpe, że widać wystający z niego ogon wysiadującej samicy. Paszkot jest na obszarze Parku największym i najliczniejszym drozdem obok śpiewaka. Pokarmu poszukuje na ziemi. Jadąc Drogą Stu Zakrętów po opadach deszczu, można zobaczyć zrywające się z jezdni paszkoty, które poszukują dżdżownic wychodzących na asfalt. Czyż niemal całe życie spędza wysoko w koronach drzew szpilkowych, gdzie tokuje, żeruje i buduje gniazda. Gil, uważany powszechnie za gatunek odwiedzający Polskę tylko zimą, również preferuje lasy iglaste. Często można usłyszeć gwizdy pary ptaków utrzymujących ciągły kontakt ze sobą. Pokrzywnica do niedawna należała do nielicznych ptaków lęgowych. Obecnie, podczas wędrówek przez lasy świerkowe, nierzadko można usłyszeć i zobaczyć tego ptaka śpiewającego na czubku drzewa. Kilka gatunków ptaków gniazdujących na terenie Parku wykazuje dużą plastyczność, jeśli chodzi o środowisko i miejsca gniazdowe. Do takich ptaków należy zięba i sosnówka. Są one zarazem najpospolitszymi gatunkami ptaków w Górach Stołowych. Ta ostatnia potrafi za miejsca lęgowe obrać sobie np. norkę u podstawy korzenia czy szparę w murze. To właśnie jej gniazda najczęściej znajdujemy w budkach lęgowych zawieszonych w Parku. Zięba z kolei gniazduje chętnie wysoko w koronach świerków, gdzie pozostaje poza zasięgiem większości drapieżnych ssaków. Jest to tak liczny gatunek, że z jednego miejsca możemy w sezonie usłyszeć jednocześnie wiele śpiewających samców. W okresie obfitości nasion świerka można na tym obszarze obserwować ogromne stada zięb żerujące na dnie lasu. Warto też wspomnieć o rudziku i strzyżyku, ptakach gniazdujących nisko nad ziemią i żerujących zwykle na dnie lasu. Strzyżyk zazwyczaj zakłada gniazdo w korzeniach wykrotów. Często podryguje zadartym w górę ogonkiem, zwłaszcza w momentach zaniepokojenia. Jeden z mniejszych sokołów - kobuz, gniazduje w Parku w liczbie kilku par. Nie buduje gniazda samodzielnie, a korzysta ze starych gniazd innych gatunków ptaków, np. wron. Sokół ten często uwija się w powietrzu w pogoni za jaskółkami, skowronkami, świergotkami czy nawet jerzykami, ale wiele jego ataków kończy się niepowodzeniem.
Warto też poszukać ptaków wzdłuż strumieni. Są to miejsca, gdzie spotkać możemy charakterystyczne dla potoków górskich ptaki: pluszcza i pliszkę górską. Pluszcz szczególnie silnie uzależniony jest od czystych i bystrych strumieni, gdzie zdobywa pokarm dosłownie chodząc pod wodą. Pliszka górska, również związana z potokami, potrafi się czasem bez nich obyć; część par lęgowych w Parku zamieszkuje bowiem osady ludzkie. Zdarza się, że pliszki górskie trzymają się rozległych zrębów, ale koniecznym warunkiem jest dla niej zawsze obecność wody, choćby w postaci niewielkich oczek. Podmokłe tereny odwiedza bocian czarny, głównie w poszukiwaniu małych ryb i płazów. Nie jest to już obecnie gatunek zagrożony i spotkanie z nim nie należy do rzadkości również na tym terenie. Jest znacznie mniej płochliwy niż dawniej i zdarza się, że buduje gniazdo nawet w obecności nieukrytego człowieka. Wilgotne środowiska różnych typów zamieszkuje również słonka. Jest to jedyny ptak z rodziny siewkowych, który gniazduje w Górach Stołowych, gdzie znajduje doskonałe warunki do bytowania. Krzyżówka, najpospolitsza w kraju kaczka, upodobała sobie cieki wodne i torfowiska, gdzie zakłada gniazda i wodzi pisklęta nawet wewnątrz borów.
Warto wybrać się również na łąki, gdzie bez trudu spotkać można skowronka, świergotka łąkowego czy pokląskwę o pięknie kontrastującym upierzeniu. Z traw, zwłaszcza wieczorami i w nocy, dobiega donośne pit pilit przepiórki. Derkacz wydaje terkoczące, suche dźwięki, zaś śpiew małego świerszczaka należącego do wróblowców, równie monotonny, przypomina głos świerszcza. Trudno jest wypatrzyć te trzy ostatnie gatunki ptaków, gdyż kryją się w trawie i rzadko decydują się użyć skrzydeł, nawet podczas ucieczki. Bliżej krzewów wśród łąk, ale również młodników, zrębów i innych otwartych przestrzeni trzyma się gąsiorek.
Interesującym środowiskiem i wyjątkowym w skali Polski, są skały piaskowcowe. Przyciągają one również ptasich lokatorów. Pod nawisem skalnym, na dobrze krytych półkach składa jaja puchacz. Ta ogromna sowa wykazuje na terenie Parku rekordowe zagęszczenie w skali kraju. Jego głębokie i słyszalne z kilku kilometrów "uhu" usłyszeć można praktycznie przez cały rok. Menu puchacza jest bardzo urozmaicone. W jego skład wchodzą gryzonie ze szczurami i karczownikami włącznie, większe ptaki w tym również drapieżne i mniejsze sowy, popielice, żaby itp. Potrafi również poradzić sobie z lisem, kotem, sokołem wędrownym a nawet... jeżem, czego nie potrafi żaden ptak europejski. W ścisły związek z piaskowcami weszła tu również pustułka. Ten niewielki sokół znajduje bezpieczne schronienie dla swoich lęgów w niszach skalnych stromych ścian piaskowcowych, zaś na drobne ssaki poluje na okolicznych łąkach. Znacznie większy sokół wędrowny również chętnie trzyma się skał, gdzie zakłada gniazda w ciasnych szczelinach. Ostatnie pary gnieździły się na terenie Gór Stołowych jeszcze w wieku XIX. Spotkania z nimi są tu obecnie coraz częstsze, a to głównie z powodu reintrodukcji po stronie czeskiej. Jak na razie obserwuje się wiosną tylko tokujące pary bez gniazd, ale jest duża szansa, że zagnieżdżą się tu w najbliższej przyszłości. Również wszystkie pary kruków mające terytoria na tym terenie budują gniazda w otoczeniu skał. Jeszcze w początkach XX wieku na Śląsku kruk należał do rzadkich ptaków ze względu na prześladowania i odstrzał. W Góry Stołowe powrócił dopiero w latach 80-tych. Obecnie, dzięki ochronie, jego krakanie usłyszeć można praktycznie w całym Parku. Między skałami gniazda buduje też kopciuszek i pleszka, blisko ze sobą spokrewnione drozdy o ciemnym upierzeniu. Tego pierwszego oglądać możemy dużo częściej, gdy przysiaduje na wierzchołkach skał podrygując w charakterystycznym przysiadzie ceglastym ogonem. W skałach spotyka się również gołębie domowe, które łudząco przypominają dziki gatunek gołębia skalnego z Europy południowej, oraz znacznie rzadziej lęgowe sosnówki, strzyżyki i kowaliki.
Jeszcze inną grupę ptaków spotykanych na tym terenie stanowią gatunki zalatujące tu wyłącznie w okresie migracji bądź koczowania. Do nich należą czapla siwa, gęsi, błotniaki, mewy, myszołów włochaty, drzemlik, dudek, droździk, białorzytka, jemiołuszka, jer i inne.
Szczególną ochroną objęte są na terenie Parku Narodowego Gór Stołowych bocian czarny, puchacz i sóweczka. Zgodnie z ustawą, a w przypadku sóweczki na podstawie zarządzenia wewnętrznego Dyrektora Parku, wokół ich miejsc rozrodu tworzone są strefy ochronne, gdzie nie przeprowadza się żadnych zabiegów leśnych. Zakazane jest również przebywanie w takich miejscach. Puchacza, włochatkę, sóweczkę oraz regularnie obserwowaną w sezonie lęgowym czeczotkę, ujęto w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt jako rzadkie. Liczebność derkacza w Europie zachodniej szybko maleje w związku z kurczeniem się obszaru odpowiednich do lęgów środowisk, w związku z tym został on zaliczony do gatunków zagrożonych wyginięciem w skali Europy. Podobny status wg kryteriów europejskich ma występująca tu przepiórka. Puchacz, słonka i dzięcioł zielonosiwy, a także zimorodek oraz krętogłów, które również zamieszkują Góry Stołowe, należą do ptaków, które w skali Europy silnie zmniejszają swoją liczebność. Niestety cietrzew i głuszec, do niedawna ptaki również obecne w tej części Sudetów, wycofały się z obszaru Gór Stołowych w latach 80-tych.
Ssaki
Na terenie Parku Narodowego Gór Stołowych wykryto dotychczas 57 gatunków, w tym 37 gatunków objętych ochroną gatunkową. Część przedstawicieli ssaków, takich jak jeż, kret, sarna, wiewiórka, kilka gatunków myszy i norników, ryjówka aksamitna itd., są rozpowszechnione w całym kraju, zatem nie jest zaskoczeniem wykazanie ich również tutaj. Brak piętra alpejskiego w Górach Stołowych eliminuje występowanie gatunków wysokogórskich. Ze ssaków typowych dla terenów górskich występuje tu jedynie ryjówka górska, nieco większa od rozpowszechnionej wszędzie ryjówki aksamitnej. Zamieszkuje zwykle obszary na wysokości powyżej 500m n.p.m. Górski charakter terenu podkreśla również obecność czarnej odmiany barwnej wiewiórki. W górskich lasach spotyka się ją dwukrotnie częściej od rudej, zaś już np. w Kudowie Zdroju jest dużo rzadsza. W lasach bukowych nocą aktywne są popielice, kojarzące się ludziom, głównie z racji puchatego ogona, z szarą wiewiórką. Nie jest ona z nią jednak bliżej spokrewniona. Bardzo zwinnie potrafi przeskakiwać między gałązkami wysoko nad ziemią w poszukiwaniu nasion buka. W Parku spotkać można jeszcze dwóch jej krewniaków: orzesznicę, znacznie mniejszą i najrzadszą z nich - koszatkę, występuje tutaj na najbardziej na zachód wysuniętym stanowisku w areale swojego występowania. W okresie zimy trzy wyżej wspomniane gatunki moszczą zazwyczaj swoje legowiska pod ziemią, gdzie temperatura nie waha się tak znacznie i przesypiają niekorzystny okres.
Nie jest zaskoczeniem wykazanie na dwóch stanowiskach wydry, gdyż ssak ten w ostatnich latach mocno się rozprzestrzenił. Niestety strumienie w samym Parku nie są na tyle duże, żeby zapewnić jej optymalne warunki do życia (żerowania), dlatego stwierdzenia dotyczą niższych położeń górskich na obrzeżu Parku. Na terenie Parku stwierdzono także występowanie ssaków trudniejszych do zauważenia - głównie ze względu na nocny tryb życia - są to należące do łasicowatych: borsuk, kuna, tchórz, łasica i gronostaj.
Podobnie jak w przypadku ptaków, również między niektórymi ssakami a skałami piaskowcowymi zawiązała się ciekawa i niespotykana nigdzie indziej sieć zależności. Urwiska skalne stanowią naturalną barierę dla wędrujących ssaków, wzdłuż których zauważyć można wyjątkowe spiętrzenie tropów. W licznych, rozległych wnękach jelenie i dziki ocierają się o ściany pozostawiając na nich ślady wyschniętego błota wymieszanego z sierścią. Tam też odpoczywają. Większość lisów nie kopie samodzielnie nor tylko korzysta z naturalnych labiryntów między skałami jako schronienia, jedynie je udrażniając. Zaskakujące jest również wykazanie na tym terenie wiewiórek wykorzystujących na miejsca gniazdowe wnęki w skałach. Budowa tych gniazd jest nieco odmienna od typowych konstrukcji, gdyż w ich skład wchodzą wyłącznie suche trawy. Warto na koniec wspomnieć również o jeleniu, ze względu na jego dużą liczebność i rolę, jaką odgrywa w biocenozach na tym terenie. W okresie rykowiska, od września do października, donośne ryki jeleni można usłyszeć praktycznie wszędzie, np. z Szosy Stu Zakrętów, Karłowa, Błędnych Skał, czasami również za dnia. Spotkanie z jeleniem też nie należy do rzadkości. Aby przypatrzeć się im w spokoju warto wczesnym rankiem lub tuż po zachodzie słońca wybrać się np. na Szczeliniec czy Narożnik. Bez schodzenia ze szlaku można stamtąd podziwiać dziesiątki jeleni wychodzących na pobliskie łąki w poszukiwaniu żeru.
Nie jest zaskoczeniem wykazanie na dwóch stanowiskach wydry, gdyż ssak ten w ostatnich latach mocno się rozprzestrzenił. Niestety strumienie w samym Parku nie są na tyle duże, żeby zapewnić jej optymalne warunki do życia (żerowania), dlatego stwierdzenia dotyczą niższych położeń górskich na obrzeżu Parku. Na terenie Parku stwierdzono także występowanie ssaków trudniejszych do zauważenia - głównie ze względu na nocny tryb życia - są to należące do łasicowatych: borsuk, kuna, tchórz, łasica i gronostaj.
Podobnie jak w przypadku ptaków, również między niektórymi ssakami a skałami piaskowcowymi zawiązała się ciekawa i niespotykana nigdzie indziej sieć zależności. Urwiska skalne stanowią naturalną barierę dla wędrujących ssaków, wzdłuż których zauważyć można wyjątkowe spiętrzenie tropów. W licznych, rozległych wnękach jelenie i dziki ocierają się o ściany pozostawiając na nich ślady wyschniętego błota wymieszanego z sierścią. Tam też odpoczywają. Większość lisów nie kopie samodzielnie nor tylko korzysta z naturalnych labiryntów między skałami jako schronienia, jedynie je udrażniając. Zaskakujące jest również wykazanie na tym terenie wiewiórek wykorzystujących na miejsca gniazdowe wnęki w skałach. Budowa tych gniazd jest nieco odmienna od typowych konstrukcji, gdyż w ich skład wchodzą wyłącznie suche trawy. Warto na koniec wspomnieć również o jeleniu, ze względu na jego dużą liczebność i rolę, jaką odgrywa w biocenozach na tym terenie. W okresie rykowiska, od września do października, donośne ryki jeleni można usłyszeć praktycznie wszędzie, np. z Szosy Stu Zakrętów, Karłowa, Błędnych Skał, czasami również za dnia. Spotkanie z jeleniem też nie należy do rzadkości. Aby przypatrzeć się im w spokoju warto wczesnym rankiem lub tuż po zachodzie słońca wybrać się np. na Szczeliniec czy Narożnik. Bez schodzenia ze szlaku można stamtąd podziwiać dziesiątki jeleni wychodzących na pobliskie łąki w poszukiwaniu żeru.