Rośliny

Obszar Parku Narodowego Gór Stołowych w układzie piętrowym szaty roślinnej Sudetów w całości położony jest w piętrze regla dolnego. W lasach wyróżniono kilkanaście potencjalnie naturalnych zbiorowisk leśnych oraz dominującą, sztucznie wprowadzoną w XIX i XX w. monokulturę świerka.

 Kwaśna buczyna sudecka porasta głównie płaskie, lekko nachylone wierzchowiny i łagodne stoki, na ubogich glebach bielicowych i brunatnych kwaśnych, a w wariancie wilgotnym w miejscach niewielkich wysięków wodnych. Drzewostany tego zbiorowiska tworzy głównie buk z udziałem jawora, świerka i jodły. Runo najczęściej ma postać ubogą z dużym udziałem trzcinnika, rzadziej borówki czernicy. Najlepiej zachowane fragmenty kwaśnej buczyny spotkać można jedynie w formie rozproszonych płatów na stromych, południowych stokach oraz jako uboższe enklawy na obszarach zajmowanych przez żyzną buczynę sudecką.

Żyzna buczyna sudecka zachowała się tylko na kilku procentach powierzchni Parku. Drzewostan tworzy buk, z dużym udziałem jodły oraz domieszkowo z jaworem, wiązem, lipą, dębem, grabem i klonem. Bogate runo tworzą głównie gatunki rosnące kępowo. Kwitnąc wiosną, przed pełnym rozwojem liści drzew, tworzą jednobarwne kobierce: czosnek niedźwiedzi - biały, żywiec dziewięciolistkowy - żółty, czy szczyr trwały - zielony, poza tym w runie można znaleźć: żywiec cebulkowy, zawilec gajowy, śnieżycę wiosenną, kokorycz pustą. Żyzna buczyna zachowała się głównie w zlewisku Dańczówki, Cermnicy, w dolinie Pośny i Koziego Potoku, w okolicach Ostrej Góry oraz na stokach powyżej Wambierzyc.

Jaworzyna górska jest to jedno z najbardziej wartościowych zbiorowisk leśnych Gór Stołowych. Występuje w głębokich wilgotnych jarach, na stosunkowo żyznych glebach. W drzewostanie dominuje jawor, czasami z niewielką domieszką wiązu i buka. W runie dominuje bardzo charakterystyczna roślina: miesiącznica trwała. Kwitnie ona wiosną na fioletowo-purpurowo i bardzo intensywnie pachnie. Jaworzyna na terenie Parku, chociaż na niewielkich fragmentach, jest dość dobrze zachowana. Można zobaczyć ją w górnym biegu Pośny, Koziego Potoku i Tyrnklawy.

Zbiorowiska boru świerkowego powinny zajmować niewielkie powierzchnie rozrzucone na terenie Parku. Naturalne dolnoreglowe bory świerkowe rozwijają się prawie wyłącznie na płaskich wierzchowinach lub wypłaszczonych, wilgotnych obniżeniach, na szkieletowych, kwaśnych i ubogich glebach. Głównym gatunkiem drzewostanu jest świerk z niewielką domieszką jodły, jaworu i buka. Obecnie, w wyniku ingerencji człowieka przed ponad stu laty, zniekształcone świerczyny zajmują większość powierzchni Gór Stołowych. Drzewostany świerkowe na całym obszarze Parku, jako monokultury, są bardzo podatne na niekorzystne wpływy wielu czynników abiotycznych i biotycznych. Obecnie, z uwagi na zmiany klimatyczne i występującą suszę, lasy świerkowe zainfekowane są przez Kornika drukarza. Chrząszcz ten zasiedla drzewa, które w efekcie osłabienia (przez niedostateczną ilość wody) nie mogą wytworzyć wystarczającej ilości żywicy i mają ograniczone możliwości obrony. Skutkuje to zamieraniem lasów świerkowych na terenie Parku.

Bardzo ciekawym zbiorowiskiem są naskalne bory sosnowe. Zajmują one szczytowe, eksponowane partie piaskowcowych wychodni skalnych: Narożnik, Kopa Śmierci, Piekło, Półka, Białe Ściany oraz bastiony skalne najwyższych wzniesień: Szczeliniec Wielki i Mały, Skalniak. Rosną na skalistych inicjalnych glebach. Zbiorowisko obejmuje fitocenozy w których drzewostan tworzy sosna pospolita - ekotyp naskalny ( sosna wdziarowa), liczne brzozy (trzy gatunki), lokalnie także sosna kosodrzewina.

Zbiorowiska łąkowe stanowiące około 5,5 % powierzchni Parku w znacznej mierze decydują o jego różnorodności biologicznej, gdyż spotykamy w  nich blisko 40% gatunków lokalnej flory naczyniowej. W obszarze Parku występuje szerokie spektrum tych zbiorowisk: od uboższych w gatunki stanowiska na gruntach porolnych do najbogatszych łąk storczykowych. Do powstania zbiorowisk łąkowych przyczynił się rozwój gospodarki pastwiskowej i rolnictwa. Wypalanie pierwotnych lasów dla uzyskania terenów pod uprawę roli i na pastwiska oraz późniejsze gospodarowanie na tych trenach powodowało niszczenie rodzimej roślinności, ale stwarzało przy tym nowe siedliska dla roślin mało rozpowszechnionych lub nawet wcześniej nieobecnych. Obfitujące w gatunki malownicze zbiorowiska łąk górskich zawdzięczają swe istnienie człowiekowi, ale również człowiek porzucając metody tradycyjnego gospodarowania doprowadził do znacznego ich przekształcenia. Stosowane w celu intensyfikacji produkcji zaorywanie łąk, nawożenie przypadkowo dobranymi nawozami sztucznymi oraz podsiewanie mieszankami szlachetnych traw, doprowadziło do szybkiego wyeliminowania wielu gatunków i utraty wartości przyrodniczych istniejących wcześniej pół-naturalnych zbiorowisk łąkowych. Powstałe fitocenozy stały się także, po kilku latach eksploatacji, mniej wartościowe gospodarczo. Różnorodne zbiorowiska trawiaste zajmują na terenie Parku Narodowego Gór Stołowych powierzchnię około 500 ha. Na wierzchowinie środkowego poziomu zrównania gór często są to właśnie ubogie gatunkowo zbiorowiska porolne i zubożałe pastwiska. Niektóre z nich charakteryzują się dominacją trawy mietlicy pospolitej, inne kłosówki miękkiej, a jeszcze inne, najbardziej wilgotne, śmiałka darniowego. Wyróżnić tu też można zwykle niewielkie płaty, na których przeważa subalpejski gatunek - ostrożeń różnolistny. Gatunek ten zakwita latem wytwarzając koszyczki ciemnopurpurowych kwiatów wielkości do 5 cm średnicy. Jego liście, biało kutnerowate od spodu, wykazują, dużą zmienność kształtu. Na łąkach powstałych na gruntach porolnych występuje, choć rzadko, chroniony mieczyk dachówkowaty i subalpejski gatunek o dużych szerokojajowatych liściach - szczaw alpejski. W wytworzonych na ubogich glebach murawach bliźniczkowych (nazwa pochodzi od występującej tu bliźniaczki psiej trawki) spotkać można, już niestety dość rzadko, arnikę górską. Ta piękna bylina o złocistożółtych kwiatach występowała niegdyś licznie na terenach Parku. Cały szereg jej stanowisk podobnie jak w innych częściach kraju zniszczono przez niewłaściwe użytkowanie do celów leczniczych. Wśród łąk w Górach Stołowych za pół naturalne i najmniej zdegradowane uważane są bogate w gatunki łąki bagienne z obfitymi populacjami niektórych roślin chronionych. Szczególny aspekt nadaje im w maju pełnik europejski - lokalnie nazywany "kłodzką różą" i uważany za symbol regionu. Na podmokłych łąkach tworzy całe łany złocistożółych kul, kołyszących się na wietrze wśród wiosennej zieleni traw. Można go podziwiać w m. in. rejonie Łężyckich Skałek, stanowiących fragment rozległych łąk na środkowym poziomie zrównania gór u podnóża masywu Narożnika. Niestety, z uwagi na zmiany klimatyczne i występującą suszę, populacja tego gatunku zmniejsza się. Pełnikowi towarzyszy zwykle piękna górska roślina - ciemiężyca zielona o wysokości do 1,5 m. z szerokoeliptycznymi liśćmi oraz storczyki ze storczykiem szerokolistnym. Jesienią mokre łąki pokrywają się przypominającymi krokusy kwiatami zimowita jesiennego. Najbogatsze w gatunki zbiorowiska rozwinięte na żyznych, nieco mniej wilgotnych glebach określone są jako sudecka łąka storczykowa. Oprócz wspomnianych powyżej roślin chronionych występujących na łąkach pełnikowych rosną tu takie storczyki jak: listera jajowata, gółka długoostrogowa, storczyk męski i stwierdzona w Górach Stołowych po wojnie na jedynym w Sudetach stanowisku storczyca kulista. Z innych podlegających ochronie roślin występuje tu: orlik pospolity, zerwa kulista, goryczuszka orzęsiona, goryczuszka czeska i goryczuszka wczesna. Zbiorowiska łąki storczykowej należą do najcenniejszych na całym terenie Parku. Wśród gatunków łąkowych występujących na siedliskach umiarkowanie wilgotnych, najbardziej interesującym jest lilia bulwkowata. Lilia ta, posiadająca największe kwiaty spośród dziko rosnących roślin w naszym kraju, jest w Polsce bardzo rzadka. Wiadomo, że oprócz kilku stanowisk w Parku Narodowym Gór Stołowych i na Ziemi Kłodzkiej, znana jest jeszcze tylko z okolic Dzianisza pod Tatrami. 

Łąki są również bardzo istotnym elementem krajobrazu kulturowego Gór Stołowych. Z tych względów wymagają utrzymania- prowadzone są na nich zabiegi w ramach ochrony czynnej. Całkowite zaprzestanie wypasu zwierząt i zaniechanie koszenia traw w przeszłości prowadziło do szybkiego wzrostu zawartości związków azotowych w glebie. Na łąki wkraczały wówczas gatunki azotolubne, później wysokie byliny; najczęściej starzec Fuchsa, a następnie wierzby i brzozy. Efektem końcowym jest wykształcanie się lasu brzozowego. Celem utrzymania zbiorowisk łąkowych obecnie podejmowane są działania hamujące sukcesję leśną – jest to wykaszanie ( z zachowanie cyklu rozwojowego roślin) oraz wypas zwierząt.

W warunkach silnego uwodnienia podłoża w Górach Stołowych rozwijała się roślinność torfotwórcza, co poskutkowało powstaniem torowisk. Zaistniałe na skutek przeprowadzonych  w przeszłości melioracji zmiany warunków hydrologicznych doprowadziły jednak do przesuszania gleb organicznych, zahamowania na  wielu obszarach procesu bagiennego i rozwoju procesu murszowego. Ekosystemy torfowiskowe i inne ekosystemy zależne od wód stanowią aktualnie około 2% powierzchni Parku. 

Obecnie największym obszarem torowiskowym jest Wielkie Torfowisko Batorowskie, którego rozwój zaczął się około 10 tys. lat temu (schyłek okresu borealnego), w wyniku zabagnienia podłoża mineralnego. Początkowo było torowiskiem niskim, następnie przekształciło się w torfowisko przejściowe, a później odznaczało się jako torfowisko typu wysokiego.  Współcześnie, z uwagi na osuszenia i zabiegi melioracyjne przeprowadzone w XIX i XX w. torfowisko pod względem roślinności na powrót jest torfowiskiem typu przejściowego. Podtopione miejsca torfowiska zajmują zbiorowiska turzycy siwej oraz torfowców: torfowca szpiczastolistnego i okazałego. W miejscach silnie uwodnionych występują także zespoły turzycy nitkowatej i turzycy dzióbkowatej. Szczególnie cenne fitocenozy na obszarze torfowiska charakteryzują się obecnością sosny błotnej, która po raz pierwszy została opisana właśnie na Wielkim Torfowisku Batorowskim. Obecnie, z uwagi na zmiany klimatyczne, sosna błotna nie znajduje optymalnych warunków do rozwoju i populacja zmniejsza swoją liczebność.

 

Inne torfowiska występujące na terenie Gór Stołowych, takie jak np. Długie Mokradło lub Krągłe Mokradło uległy całkowitemu zniszczeniu, natomiast niektóre tereny podmokłe, zdecydowanie uboższe gatunkowo, zachowały się fragmentarycznie, np. Niknąca Łąka.