Przejdź do menu głównego Przejdź do treści

Początki turystyki

Duża atrakcyjność krajobrazu i związany z wykorzystaniem wód mineralnych rozwój uzdrowisk sprawiły, że turystyka ma w rejonie Gór Stołowych stare tradycje. Już w XVII w. przybywający do Dusznik i Kudowy interesowali się ich otoczeniem. Dla odwiedzających Duszniki celem wędrówek były ruiny Zamku Homole, zaś z Kudowy wędrowano do "dzikich i pełnych niebezpieczeństw" Błędnych Skał. Szczeliniec Wielki był w tym czasie nieznany i uważany za niemożliwy do zdobycia.

Dalszy rozwój turystyki wiązał się z postępującym rozkwitem "zdrojów" w XVIII wieku, które oprócz zabiegów leczniczych reklamowały w wydawnictwach uroki okolicy i założeniem w 1730 r. Karłowa. Do Błędnych Skał wybudowano w 1771 roku specjalną drogę z Kudowy przez Jakubowice, a ich zwiedzanie odbywało się z pełniącym tu dyżury przewodnikiem.
Bardzo ważnym wydarzeniem była budowa w 1790 r. fortu Karola na górze Ptak, nieopodal Karłowa prowadzona przez Prusaków w związku z umacnianiem granic Śląska przed spodziewaną wojną z Austrią. Budowniczy fortu, major von Rausch, miał zamiar wykorzystać także naturalne walory obronne Szczelińca. Rozpoznanie terenu prowadził przy współpracy z Franciszkiem Pablem, 17- letnim wówczas, mieszkańcem Karłowa. W czasie prac przygotowawczych żołnierze wytrasowali dojście na górę i udostępnili część szczytu, ale ostatecznie zrezygnowano z planów jego ufortyfikowania. Wzniesione obiekty obronne w sierpniu 1790 r wizytował następca tronu pruskiego, a w kilka dni później sam król Fryderyk Winhelm II wraz z księżniczkami i liczną świtą. W czasie obu wizyt pod przewodnictwem Franciszka Pabla, wspomnianego ordynansa budowniczego fortu odbyły się wycieczki na Szczeliniec Wielki. Odwiedziny króla Prus, a także innych pruskich i zagranicznych dygnitarzy i towarzyszące im relacje zapoczątkowały masowy ruch na Szczeliniec Wielki.
Wkrótce zwiedzanie Szczelińca stało się tak modne i powszechne, że wycieczka na tę górę zaczęła być niemal obowiązkowym punktem programu wypoczynku w uzdrowiskach. Świadczy o tym fragment listu Fryderyka Chopina przebywającego na leczeniu w Dusznikach w 1826 r. "... alem jeszcze nie był tam, gdzie wszyscy jadą, bo mi zakazano. Jest tu w bliskości Reinerz ( Dusznik) góra ze skałami zwana Heuscheuer (Szczeliniec Wielki), miejsce, z którego widoki zachwycające, ale dla niezdrowego powietrza na samym wierzchołku nie wszystkim dostępna, a jestem jednym z tych pacjentów, na nieszczęście, którym tam nie wolno." cyt. za: Zieliński A., Polskie podróże po Śląsku w XVIII i XIX wieku. Wrocław 1974 s. 142.

Kasa Szczelińca

W 1804 r. powołano Kasę Szczelińca Wielkiego. Fundusze z pobieranych opłat wykorzystywano na budowę schodów, ścieżek i poręczy oraz udostępnianie kolejnych partii szczytu jak np. urządzenie punktu widokowego na Fotelu Pradziada. Wejście na szczyt zamykane było drewnianą bramą, do której klucz posiadał przewodnik. Wprowadzono też zwyczaj wpisywania się, po zwiedzeniu góry, do księgi pamiątkowej. We wszystkie prace związane z udostępnianiem i konserwacją urządzeń na Szczelińcu bardzo angażował się Franciszek Pabel., który został sołtysem Karłowa i właścicielem pierwszej gospody otwartej dla odwiedzających górę gości. Od czasu wizyty królewskiej pełnił on funkcje przewodnickie i był opiekunem Kasy Szczelińca. On też odkrył i nadał nazwy większości form skalnych na szczycie. W roku 1813 po ponownej wizycie króla Fryderyka Wilhelma III Pabel otrzymał oficjalne stanowisko mianowanego przewodnika i kasjera Szczelińca. Była to pierwsza nominacja na przewodnika górskiego nie tylko w historii Sudetów, ale i pierwsza w Europie. Franciszek Pabel prowadził działalność przewodnicką do późnej starości wchodząc w sezonie letnim 3 do 4 razy dziennie na szczyt Szczelińca. Wykorzystując prowadzoną przez siebie kronikę ten prosty człowiek opracował do druku historię uprzystępnienia Szczelińca. Ukazała się ona pt. (w tłumaczeniu z niemieckiego) "Krótka historia uprzystępnienia Szczelińca wspomniana przez przewodnika po Szczelińcu sołtysa Franciszka Pabla" i w krótkim czasie doczekała się trzech wydań w 1843, 1851 i 1857 roku. Dziś przetłumaczona na język polski jest dostępna w Karłowie. Z tego opracowania można dowiedzieć się, nie tylko o wielu faktach związanych z udostępnianiem obiektu ale też, o ilości odwiedzających go turystów. Na przestrzeni lat 1813 - 1851 liczba ta wyniosła aż 60 tys. osób. Oprócz wizyt królewskich, które upamiętniono tablicami, umieszczonymi na Fotelu Pradziada. Szczeliniec odwiedził w 1790 Johann Wolfgang Goethe. Informuje o tym również pamiątkowa tablica na skale przy północnym tarasie widokowym. W rok później minister do spraw Śląska Carl von Hoym uczestniczył w wydanej na szczycie na jego cześć uczcie. Od powstałego wtedy niemieckiego określenia "Tafelstein" - miejsca, gdzie stały suto zastawione stoły, niektórzy wywodzili nazwę Gór Stołowych. W roku 1800 przybył na Szczeliniec dla podziwiania wschodu słońca John Quincy Adams późniejszy prezydent Stanów Zjednoczonych. Swoje wrażenia z tego pobytu opisał w wydanych również w wersji francuskiej i niemieckiej "Listach o Śląsku".

Schronisko Szwajcarka

W 1845 r. na platformie szczytowej wybudowano schronisko zwane "szwajcarką". Jest to jedno z najstarszych schronisk w Sudetach i jedyne, które zostało wybudowane od razu z przeznaczeniem na obsługę turystów. Wszystkie inne schroniska w polskich Sudetach ewoluowały z bud pasterskich. Schronisko "Na Szczelińcu", również jako jedyne w Sudetach, nie posiada drogi dojazdowej. Pierwotnie całe zaopatrzenie transportowano tu na plecach lub wykorzystując juczne zwierzęta (osiołki). Od lat siedemdziesiątych funkcjonuje wyciąg towarowy od drogi jezdnej do wioski Pasterka, przebiegającej u północnego podnóża szczytu. W połowie wieku XIX na szlaku dojściowym do strony Radkowa w Karłówku powstała gospoda położona nad Wodospadami Pośny. Utworzono tu dodatkową atrakcję dla turystów. Wybudowano zastawki spiętrzajace wodę i urządzono ciąg kaskad uruchamianych po wniesieniu opłaty przez turystów.

Zaraz po II Wojnie Światowej pomimo, że istniejąca w Karłówku gospoda nie wznowiła działalności i zniszczeniu uległ system regulacji przepływu wody, wodospady Pośny cieszyły się dużą popularnością. W latach 60-tych XXw. po zbudowaniu ujęcia wody pitnej dla Radkowa Pośna utraciła większość wody i wodospady praktycznie prawie znikły. Pod koniec wieku XIX rozwinęło swą działalność w Górach Stołowych Kłodzkie Towarzystwo Górskie. Jego członkowie wyznaczali nowe szlaki, urządzali punkty widokowe i budowali inne turystyczne udogodnienia. Wtedy też znaczą popularność zyskał szlak turystyczny łączący Ardśpaskie Skały w czeskiej części Gór Stołowych ze Szczelińcem i Karłowem. Przebiegał on przez Hvezdę w Broumovskich Ścianach, Ostrą Górę i Pasterkę, która w tym czasie była znaczącą miejscowością turystyczną. Doskonale rozwijał się Karłów, w którym w 1836 r. powstała kolejna gospoda turystyczna. Działała ona do lat 70-tych XX wieku i cały czas prowadzona była przez rodzinę Stieblerów. W 1833 wybudowano szkołę. W połowie XIX w były w Karłowie oprócz leśniczówki i młyna 2 tartaki, gorzelnia i 24 warsztaty tkackie, a w roku 1888 uruchomiono agencję pocztową z połączeniem telegraficznym.
Do znacznego wzrostu ilości odwiedzających przyczyniło się wybudowanie w latach 1867 - 1870 głównej arterii komunikacyjnej Gór Stołowych "Szosy Stu Zakrętów", a na początku XX wieku doprowadzenie linii kolejowych do Kudowy i Radkowa. Po ostatniej wojnie większość wsi w rejonie Gór Stołowych utraciła swe funkcje letniskowe, a niektóre całkowicie zostały opuszczone i znikły z powierzchni ziemi. (Karłówek, Ostra Góra). Karłów pozostał jedną z najbardziej popularnych miejscowości wycieczkowych na Ziemi Kłodzkiej, ale także uległ znacznemu wyludnieniu, a przede wszystkim utracił dawny krajobraz leśno - turystycznej osady. Wybudowano brzydkie pudełkowate budynki restauracji i kiosków z pamiątkami oraz umieszczone na najbardziej eksponowanym miejscu domki campingowe. Nie remontowany malowniczy, ozdobiony sygnaturką, drewniany budynek dawnej szkoły mieszczący także schronisko młodzieżowe zawalił się. Opiekę nad schroniskiem na Szczelińcu i szlakami turystycznymi przejęło PTTK. Organizacja ta utworzyła też w latach sześćdziesiątych nowe schronisko w Pasterce. Oznakowano nowe (m. in. w rejonie Skalnych Grzybów, przed wojną nie znanych, odkrytych po wielkim huraganie w 1955 r.) i odnowiono przedwojenne szlaki turystyczne.

Góry Stołowe współcześnie

Obecnie Góry Stołowe posiadają najbardziej rozbudowaną sieć pieszych szlaków turystycznych spośród wszystkich pasm górskich w Sudetach. Na obszarze ok. 63 km2 Parku Narodowego ich łączna długość wynosi ok. 120 km. Wśród nich, odcinek głównego szlaku sudeckiego im. Mieczysława Orłowicza, znakowany kolorem czerwonym, łączy największe atrakcje regionu: założenia kalwaryjne Wambierzyc, Skalne Grzyby, Szczeliniec, Błędne Skały i Kudowę Zdrój. W latach 70-tych wybudowano asfaltową drogę dojazdową do Błędnych Skał. Umożliwia ona wjazd autokarem lub samochodom osobowym na wierzchowinę Skalniaka na wysokość 850 m. n.p.m.
W początku lat 90-tych po reformie administracyjnej kraju do intensyfikacji rozwoju turystyki w regionie Gór Stołowych przyczyniła się działalność konsorcjum 6-ciu lokalnych gmin nazwane "Turystyczna szóstka". Z inicjatywy tej organizacji w roku 1997 powstały tworzone we współpracy z Parkiem Narodowym oraz czeskim parkiem krajobrazowym (CHKO Broumovsko) dwie międzynarodowe trasy rowerowe. Jedna długości 159 km dookoła całego pasma Gór Stołowych, druga licząca nieco ponad 50 km nazwana "Ściany" - wewnątrz gór, przebiega u podnóża skalnych bastionów, najwyższych wyniesień po polskiej i czeskiej stronie.
W drugiej połowie lat 90-tych tereny chronione polskich i czeskich Gór Stołowych połączyły turystyczne przejścia graniczne w Ostrej Górze, Kudowie Czermnej i Radkowie. Park Narodowy Gór Stołowych we współpracy z CHKO Broumovsko, po drugiej stronie granicy, opracował i wydał wspólną mapę turystyczną obu chronionych obiektów. W roku 1996 utworzono Euroregion Glaciensis pomiędzy stowarzyszeniami gmin polskich i czeskich, bazujący na identyczności środowiska geograficznego i bogatej łączności historycznej tego obszaru. W ostatnich latach na terenie Gór Stołowych powstały nowe szlaki rowerowe: trasa "Szczeliniec" tworząca pętlę na terenie Parku Narodowego oraz dwa transgraniczne szlaki: trasa im. T.G. Masaryka oraz szlak Rtyne-Karłów.
Od 2004 roku na terenie Parku Narodowego Gór Stołowych udostępnianie są w okresie zimowym narciarskie trasy biegowe.
W 2020 roku wyznaczona została na terenie parku nowa ścieżka edukacyjna nazwana Ścieżką Skalnych Grzybów, zaś w 2023 oddano do użytku szlak pieszo-rowerowy na Kręgielnym Trakcie.